Afhankelijk en eenzaam
niet in de maatschappij
rennen we in sneltreinvaart
aan hem en haar voorbij
we denken niet aan later
en houden ze maar klein
totdat we zelf ook oud
en heel erg eenzaam zullen zijn
(Fragment uit: Marco Borsato: ‘Oud en Afgedankt’, van het album op cd: ‘De waarheid’, 1997)
Ouderen maken zich in toenemende mate zorgen over hun toekomst. Veel voorzieningen waarop zij tot voor kort konden rekenen, verdwijnen. Ouderen werden soms letterlijk het verzorgingshuis uitgedragen teneinde weer zelfstandig te gaan wonen! Kwetsbare ouderen met weinig netwerk en/of mobiliteitsbelemmeringen ervaren veel stress ten aanzien van hun toekomst. In de (te grote) afstand tussen zelfstandig thuis wonen en enige vorm van beschermd wonen, kan het Thuishuisproject perspectief bieden. Het gevoel dat wordt ‘omgezien’ naar elkaar kan een gevoel van basisveiligheid geven, een belangrijke voorwaarde om op een fijne manier oud te worden.
Eenzaamheid – het gevoel dat je alleen bent, dat niemand om je geeft – komt voor onder mensen van alle leeftijden. Eenzaam zijn is niet hetzelfde als alleen zijn. Je kunt je eenzaam voelen terwijl je samen met anderen woont en leeft. Eenzaamheid leidt veelal tot psychische en/of fysieke klachten: de zogenoemde psychosomatische klachten.
Een aantal feiten op een rij, waar het Nederland betreft:
- Het aantal 55-plussers zal de komende 30 jaar met 63 procent toenemen.
- In 2025 zal 40 procent van de bevolking 55 jaar of ouder zijn (dat zijn dan bijna 7 miljoen inwoners).
- Van de huidige 4,1 miljoen 55-plussers woont ongeveer 40 procent alleen.
- Het aantal 65-plussers was begin 2017 3,1 miljoen en zal tot 2040 stijgen naar 4,7 miljoen (dat is dan 26% van de totale bevolking).
- Ruim 85 procent van de huidige 65-plussers woont zelfstandig, en dit aantal neemt toe.
- In 2060 worden er 2 miljoen 80-plussers verwacht (tegen 0,7 miljoen 80-plussers nu).
- Als historische trends zich onveranderd doorzetten, voelen in 2040 circa 6 miljoen Nederlanders zich eenzaam. 1,3 miljoen van hen voelt zich ernstig eenzaam. Dat beeld schetst het RIVM in het Trendscenario Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018.
Nb. In 2017 waren er in België 1 miljoen ouderen eenzaam, waarvan er 80.000 mensen extreem eenzaam waren.
Tal van oorzaken, zoals de mate van lichamelijke en/of geestelijke gezondheid, sociale vaardigheden, leefomstandigheden en levensgebeurtenissen (bijvoorbeeld scheiding of verhuizing), kunnen de basis vormen voor eenzaamheid.
‘Als je eenzaam wordt, leef je eerder in een verarmde omgeving dan in een verrijkte omgeving. Eenzaamheid: daaraan moet echt wat worden gedaan. Eenzame mensen zijn kwetsbaar: voor hen zijn de risico’s op verlies van de kwaliteit van leven groter dan voor niet-eenzame mensen. Eenzaamheid verhoogt de risico’s op onder andere pijn, stress en cognitieve achteruitgang.’
Een Thuishuisproject is gericht op vermindering van eenzaamheid, en richt zich op een fijne manier van ouder worden, met name voor alleenstaande ouderen. Daarbij is de behoefte van de oudere het uitgangspunt, en zelfredzaamheid en participatie het doel. Het Thuishuisproject betreft enerzijds een kleinschalige woonvorm voor alleenstaande ouderen die niet alleen willen wonen en/of die (dreigen te) vereenzamen, en anderzijds ‘outreachende’ activiteiten’ voor deze groep in de buurt of in de wijk.
Vraag tien verschillende mensen wat voor hen eenzaamheid betekent, en je krijgt tien verschillende antwoorden. Daarmee wordt meteen een belangrijk kenmerk van eenzaamheid gegeven: ‘Eenzaamheid is een gevoel, een subjectief gegeven’. Bij eenzaamheid gaat het over een gemis aan kwaliteit in de relaties die men heeft. In literatuur en praktijk wordt vaak onderscheid gemaakt tussen twee vormen van eenzaamheid:
- Sociale eenzaamheid: de persoon in kwestie voelt zich vaak eenzaam, en heeft nauwelijks contacten met anderen.
- Emotionele eenzaamheid: de persoon in kwestie mist een hechte/intieme band met één ander persoon, in de meeste gevallen een levenspartner.
Dit onderscheid maakt duidelijk dat beide vormen van eenzaamheid een andere aanpak vereisen. Iemand die net zijn levenspartner heeft verloren, heeft een andere behoefte dan iemand die moeite heeft met het leggen van contacten. Amerikaanse wetenschappers hebben achterhaald dat eenzaamheid voor 14 tot 27 procent een genetische oorzaak heeft. Omgevingsfactoren spelen dus een veel grotere rol.
Eenzaamheid en het Thuishuisproject
Het Thuishuisproject wil voorkómen dat ouderen vereenzamen. Het wil een ‘thuis’ bieden aan oudere mensen, die niet alleen willen wonen en/of die (dreigen te) vereenzamen. Deze mensen bevinden zich met name in de groep ‘matig eenzaam’. Wellicht komen er ook enkele mensen uit de groep ‘zeer eenzaam’ voor in aanmerking, maar de verwachting is dat voor die groep een andere aanpak meer geëigend is. Daarenboven kan het ‘outreachende’ vrijwilligerswerk van het Thuishuisproject, in de vorm van Thuisbezoek, een belangrijke bijdrage leveren aan de sociale cohesie in buurt of wijk, en ondersteuning bieden aan diverse vrijwilligersinitiatieven, ouderenadviseur(s) en huisartsen in het bijzonder.